ساختمان بذر

بذر از سه جزء اصلی تشکیل شده است: جنین، آندوسپرم (و در برخی بذور پریسپرم) و پوشش بذر. هم آندوسپرم و هم جنین حاصل لقاح هستند، در حالی که پوشش بذر از بافت‌های مادری تخمک‌ شکل می‌گیرد. ساختار بذر به عنوان یک ویژگی کلیدی، پیشرفتی قابل توجه در تکامل گیاهان به شمار می‌رود.

1- جنین (رویان): این بخش مسئول تشکیل گیاهچه جوان است و وظیفه اصلی آن شکل‌دهی به ساختار اولیه گیاه را بر عهده دارد.

2- آندوسپرم: این قسمت به عنوان منبع ذخیره مواد غذایی عمل می‌کند، تا زمانی که برگ‌های جوان شکل بگیرند و فتوسنتز شروع شود (مرحله استقرار)، به گیاه کمک می‌کند.

3-پوسته بذر (پوشش بذر): این لایه خارجی نه تنها نقش محافظت از بذر را دارد، بلکه جنین را نیز از آسیب‌های خارجی حفظ می‌کند.

بخش های مختلف جنین

جنین شامل یک قسمت مريستم انتهایی برای ساقه و ریشه است و بسته به نوع گیاه می‌تواند یک یا دو لپه داشته باشد. در بالای این ساختار، محور جنینی قرار دارد که شامل ریشه چه می‌شود.

محور جنین:

این بخش به سه قسمت تقسیم می‌شود:

• محور بالای لپه (Epicotyle)
• محور زیر لپه (Hypocotyle)
• ریشه‌ چه (Radicle)

در گیاهان تک لپه‌ای نظیر غلات، برگ‌های اولیه معمولاً توسط غلاف ساقه (Coleoptyle) پوشانده می‌شوند و جوانه انتهایی، که تشکیل‌دهنده ساقه است، در میان این برگ‌ها قابل رؤیت است.

آندوسپرم

آندوسپرم مکانی برای ذخیره مواد غذایی به شمار می‌آید که برای تأمین نیازهای ابتدایی گیاه ضروری است. مقدار و کیفیت این مواد در گونه‌های مختلف گیاهی متفاوت است. این مواد ذخیره‌ای شامل کربوهیدرات‌ها، پروتئین‌ها و چربی‌ها می‌شود که بر روی قدرت جوانه‌زنی، سرعت آن، و توانایی گیاه در مقابل تنش‌های محیطی مانند شوری و گرما تأثیرگذار هستند. همچنین، تاریخ و عمق کاشت معمولاً به کیفیت و کمیت این مواد وابسته است.

لپه‌ها (Cotyledons) : اینها به واقع برگ‌های متصل به محور جنینی هستند. لپه‌ها از طریق آنزیم‌ها مواد غذایی را از آندوسپرم جذب کرده و به جنین منتقل می‌کنند.

 جوانه انتهایی (Plumule): قسمت بالایی ساقه‌ک است و اولین برگ‌های جوان از آن جا رشد می‌کنند.

ساقه چه (Epicotyle): بخشی است که در بالای لپه‌ها و زیر برگ‌های اولیه قرار دارد.

محور زیر لپه (Hypocotyle): به عنوان قسمتی از ساقه گیاهچه، معمولاً بین لپه‌ها و ریشه‌های اولیه واقع می‌شود.

کولئوپتيل (Coleoptyle): غلافی که در گیاهان گرامینه وظیفه حفاظت از ساقه‌ک اولیه و جوانه انتهایی را بر عهده دارد.

ریشه چه (Radicle): نمایانگر اولین ریشه‌ای است که گیاه در مراحل جوانه‌زنی تولید می‌کند.

کلئوریزا (Coleorhiza): غلافی است که ریشه چه را در غلات را می‌پوشاند.

مزوکوتیل (Mesocotyle): در برخی از گیاهان تک لپه‌ای، این بخش از ساقه گیاهچه در قاعده ساقه قرار دارد؛ مانند برنج.

لایه آلئورون (Aleurone): لایه ضخیم سلولی در قسمت خارجی آندوسپرم، که معمولاً غنی از پروتئین است و در خانواده غلات نمایان می‌شود. این لایه هم به عنوان بافت ذخیره‌ای عمل می‌کند و هم به ترشح آنزیم‌های هیدرولیتیکی کمک می‌نماید که به جوانه‌زنی و تبدیل مواد ذخیره ای کمک می‌کند.

سپرچه (Scutellum): این بخش که به لپه رویان نیز مشهور است،نقش اتصال و ارتباط میان آندوسپرم و جنین در فرآیند جوانه‌زنی را بر عهده دارد.

پوسته بذر (Testa): لایه سخت و خارجی بذر که از جنین و آندوسپرم در برابر آسیب‌ها و خطرات محیطی محافظت می‌کند.

 

نویسنده: مهندس پویان کاوسی